blog

praktijkverhalen

De kracht die dieren kunnen geven bij rouw

Kunnen dieren rouwen? Absoluut! Vooral honden zijn heel gevoelig voor veranderingen in hun omgeving en voor de stemming van mensen om hen heen. Dat merk ik deze zomer weer, wanneer ik de uitvaart verzorg van een jonge vijftiger. Hij heeft uitgezaaide kanker en zal nog maar kort leven. Zijn vrouw heeft mij gebeld om kennis te maken. Het paar heeft twee kinderen van rond de 20. Ik ga meteen langs, om alvast wat te kunnen vertellen en overleggen, zodat alles niet pas na vaders dood in een keer op hun bordje komt.

Troost zonder woorden

Bij binnenkomst hoor ik hard geblaf. Over de grote bench in de huiskamer is een doek gelegd, want de hond is al de hele dag onrustig. Hij is anderhalf. Een vrolijk speels dier, zegt moeder. Hij voelt dondersgoed aan dat er iets niet pluis is en jankt zachtjes. Van mij mag hij gerust rondlopen, ik ben gewend aan honden. Maar dat vindt het gezin te storend. Vader ligt terminaal in bed in de serre. Hij is mager geworden en brengt zijn dagen liggend door. Ik vraag of hij wil dat we bij hem komen zitten. Want het gaat vandaag over hem, maar zo'n gesprek over je eigen uitvaart kan confronterend zijn. Soms wil iemand liever toeschouwer zijn. Hij is te moe, fluistert hij, dus gaan we zonder hem rond de grote tafel zitten – zijn vrouw, de kinderen en ik. Zij moeten het maar regelen, hij heeft er alle vertrouwen in. Af en toe kijk ik om en zie hoe hij door het grote raam de tuin in staart. Met een hand aait hij de hond, die naast hem is gaan liggen, als een vriend die troost zonder woorden.

Angst

Vandaag noteer ik niets, maar kijk wat zij nodig hebben. De dochter heeft het heel moeilijk. Het is even zoeken naar waar bij haar de blokkade en de angst zitten. Het blijkt dat ze geen idee heeft wat er na de dood van haar vader gaat gebeuren. Het is een hele stap voor het gezin dat ik er ben. Moeder is flink, je merkt dat zij er echt wil zijn voor haar kinderen. De zoon houdt zich sterk tijdens het gesprek. De dochter moet af en toe huilen. Dan wenkt haar vader 'kom maar' en gaat ze bij hem liggen. Zijn vrouw staat een paar keer op om haar man een knuffel te geven. Want natuurlijk hoort hij alles. Uit de verhalen van zijn kinderen maak ik op dat hij een man met humor is. Lekker direct en bovendien een groot voetbalfan.

Wil je thuis blijven?

We spreken allerlei scenario’s door. Als vader nu komt te overlijden, wil hij dan thuis blijven? En als hij in een ziekenhuis sterft, wil hij dan terug naar huis of liever naar een rouwcentrum? Maar ook: wat zou hij aan willen? Wat voor kaart willen jullie maken? Ik betrek de kinderen erbij, zodat zij zich ook gehoord voelen. Het hele gezin blijkt bang voor een dood lichaam. Ze willen eigenlijk niet dat vader thuis blijft. Ik leg uit hoe helpend het kan zijn om in je eigen omgeving afscheid te kunnen nemen. ‘Hij blijft jullie vader. Alleen zijn hart pompt niet meer.’ Ze twijfelen. Een rouwcentrum lijkt ze toch het beste. Ik vraag of ze een rijbewijs hebben. Want als ze dat willen mogen ze zelf de rouwauto besturen. De zoon twijfelt. Kan ik dat wel? Ik zeg dat hij gerust een keer een proefritje mag maken. De dochter vind het idee van crematie nogal eng. Ik zeg: als je een keer een crematorium van binnen wil zien, spreken we gewoon af en geef ik je van tevoren een rondleiding. Bij het weggaan geef ik ze alledrie mijn kaartje. Ze kunnen me altijd bellen of appen als er vragen zijn.

Steun voor het gezin

Drie weken later overlijdt vader en ontmoet ik het gezin opnieuw. Bij de deur springt de hond meteen op me af. Laat hem maar vrij lopen, zeg ik. Als hij drie keer tegen me heeft opgesprongen kalmeert hij vanzelf. Het is heel vertederend. Hij voelt dondersgoed dat er vandaag iets raars is. Telkens springt de hond bij zijn baasje op bed en likt hem. Wakker worden, wakker worden! Hij duwt zijn kop onder vaders handen. Dan springt hij weer van de dekens en gaat onder het bed liggen. Heel beschermend. Naarmate de dagen vorderen wordt hij steeds rustiger. Op de dag dat ik vader ophaal komt hij er alleen maar even bijstaan en loopt dan weg. Hij springt niet meer op bed maar nestelt zich naast de dochter op de bank, rustig kijkend naar de bedrijvigheid om hen heen. De hond is een enorme steun voor dit gezin. Als het de dochter teveel wordt springt ze op om hem uit te laten of eten te geven. Die rituelen geven structuur aan deze dagen, waarop alles ineens anders is.

Vrolijke clown

Samen met moeder en zoon verzorg ik vader. De zoon scheert hem voorzichtig. Ik houd de huid strak en hij haalt het mesje over de haartjes. De dochter kijkt van een afstandje toe. Ik ga even naast haar zitten, want mijn koffer met verzorgspullen staat open. Het kan best angstig zijn als je daar scharen en naalden in ziet zitten. Ik vraag of ze samen met mij wil kijken wat er allemaal inzit. Ze knikt en schuift naar me toe. ‘Kijk’, zeg ik, ‘Dit is wat droogshampoo voor het haar. En ik heb scharen bij me, want soms moet ik kleding openknippen.’ Ik laat de contactlenzen zien die ik gebruik om de ogen vochtig en mooi rond te houden. Aan de binnenkant zijn ze glad en aan de buitenkant zijn ze ruw. Als ik na het inzetten de oogleden van vader sluit blijven die mooi dicht, zie je? Ze luistert aandachtig. Dan horen we geblaf. Trots kwispelend paradeert de hond naar de kist, met achter hem een spoor van modderige pootjes op het lichte tapijt. Hij heeft een enorm gat gegraven in de tuin en blaft ondeugend. Mooi hè, zien jullie dat? We schieten allemaal in de lach. Als een vrolijke clown springt hij overal tussendoor. Een welkome afleiding.

Uitvaartbegeleiding is een vorm van zorgverlening

Als we vader hebben aangekleed vraag ik of de familie het fijn om vader dit weekend thuis te houden. ‘Dan kan iedereen die wil nog langskomen.’ Het lijkt ze een goed idee. We spreken af op welke dag we vader overbrengen naar het rouwcentrum. Als het teveel wordt of als het niet goed voelt haal ik hem meteen op. Dat is een veilige stap voor het gezin. Ik besef dat mijn collega's dit waarschijnlijk anders zouden doen, omdat deze vorm van rouwbegeleiding extra tijd kost. Die hadden hem gewoon opgehaald met een brancard, hup het huis uit en weg. Ik vind dat zonde. Je ontneemt een gezin de kans om in eigen tempo te verwerken wat er gebeurt. Uitvaartbegeleiding is echt wat meer dan een rouwkaart maken en een kist regelen. Ik zie het als een vorm van zorgverlening. Je staat mensen letterlijk bij, op een van de belangrijkste momenten van het leven.

Het laatste ritje met zijn vader

Na vier dagen kom ik langs om vader in de kist te tillen en mee te nemen naar het rouwcentrum. De zoon krijgt de sleutel van mijn rouwauto. Hij is de chauffeur vandaag. Bij het naar buiten lopen vertelt hij hoe hij vroeger altijd met zijn vader naar FC Utrecht ging. 'En nu rijd ik hem.' Ik vraag of hij misschien langs het stadion wil rijden. Er springen tranen in zijn ogen. Laten we dat doen. Het laatste ritje met mijn vader. Voor de ingang stappen we uit. Hier zaten ze bijna ieder weekeind, zij aan zij. En na afloop een biertje. Ik vraag of hij wil dat ik een foto maak. ‘Ja, maar dan moet wel het hele stadion erop!’ Ik doe een paar passen achteruit. Hij legt zijn hand op de rouwauto. Klik. Dag pa. Deze herinnering is voor altijd.